сколько лет жавит шакиров биография год рождения
Җәвит Шакиров: 5 яшьтә әнидән калып, 5-6 үги ана күрдем. Тормышта гармун каешына тотынып күтәрелдем
Татарстанның халык, Башкортстанның атказанган артисты, нәфис сүз остасы, шоумен, «Башваткыч» тапшыруын алып баручы Җәвит Шакиров белән Асия Юнысова әңгәмәсе.
– Җырчы икәнеңне әлегә әйтмәдем. Исемеңне дөрес яздыммы дип тә уйланып торам әле.
– Минем иң зур титулым: мин – җырчы Зөлфия Шакированың ире. Исемем дә әллә ничәү: Җәвит, Җәүит, Явит. Якташым Салават Фәтхетдинов кушканы да бар – Яшка. Алай да паспортымда Явит мин. Ә сез үзегезгә ошаганын сайлагыз.
– Кызык икән. Шимбә киче саен халыкны телевизор экраннарына беркетеп куя торган «Башваткыч»та синең исемеңне сорасалар, буталып бетә торган. Алай да син үзең «Башваткыч»ның иң отышлы табышы бугай. Сәхнәгә беренче чыккан көннән тамашачыга мәхәббәтле күрендең син.
– Әйе шул, төрлечә балкыйм инде. Җиде ел эчендә 400 ләп мәҗлес алып барганмын. Шуңадыр инде олы улым: «Әтиең, артист булмаса, кем булыр иде?» – дип сораучыларга «Тамада булыр иде», – дип җавап бирә икән.
– Эстрадада нәфис сүз осталары санаулы гына. Беренче сәхнәң, мөгаен, урындык булгандыр инде.
– Мин кунак килгәндә, урындыкка басып, тамаша күрсәтеп, иркәләнеп үскән бала түгел. Биш яшьтә әнидән калдым. Биш-алты үги ана күрдем. Җылы сүзне дә мәктәптә, укытучыларымнан ишеттем. Шуңа күрә алар «җырла!» дисә, җырладым, «сөйлә!» дисә, сөйләдем. Өченче сыйныфта укыганда абыемнан отып алган «Раушаниям-бәгърем»не, «Янбикә»не җырлап, авылда танылдым мин. Безнең клуб мөдире бер кабынган йолдызны күз угыннан ычкындырмады инде. Әткәйдән генә ояла идем. «Сез концертка йөрмәгез», – дип кисәтеп куя торган идем. Гастрольләргә дә йөрдек күрше авылларга. Трактор чанасына утырталар иде толыпка төреп. Толыптан cуза-суза борын озынаеп калды. Чанадан төшеп калган чаклар да булгалады.
– Алай да тормыштан төшеп калмагансың. Нәрсәгә тотынып күтәрелдең?
– Гармун каешына. Минем һәр каникул саен грипп белән авырый торган гадәт бар иде. Үги әнкәй бәрәңге кыздырып ашаткач, терелә торган идем. Бер юлы озаграк терелә алмадым. Әткәй «Беларусь» дигән баян сатып алгач кына аякка бастым.
– Киң профильле артист! Стәрлетамак мәдәни-агарту училищесына диплом алып кайтырга гына киттең инде алайса.
– Укыгач ни, алдым инде. Алдым да Тайняш дигән авылга мәдәният йорты директоры булып кайттым да. Мин авылдагы өч директорның берсе идем. Кунактан кунакка гына йөртәләр. Тик мондый хөррият озак дәвам итмәде. Чакмагыш райкомының беренче секретаре мине зона конкурсында күргән дә: «Бу егет мәдәният бүлеге мөдире булырга тиеш», – дигән карар чыгарган. Бер көн эчендә Коммунистлар партиясенә әгъзалыкка кандидат итеп теркәп тә куйдылар.
– Тагын да күтәрелү өчен югары белем алу да зарур бит. Чакмагыштан Казан якынрак тоелганга сөенеп торам, югыйсә, йөрәк парәң – Зөлфияң дә Уфада укып йөргән чак бит әле.
– Ияреп китә торган гадәтем бар, күрәсең. Салават Фәтхетдинов Казанда институтка кереп кайткан икән. «Яшка, әйдә син дә», – ди бу. Казан тарта инде. Ашкындыра. Һәр татарча дәреслек тышында Казандагы һәйкәлләрнең сурәте бар иде бит. Казан – хыял! Җәлил йөргән урамнардан үтәсе килә. Шуңа күрә мин дә Казанга Мәдәният университетына читтән торып укырга кереп кайттым.
– Казан хыялын тормышка ашыру хакына Зөлфияңне дә Уфасыннан аердың инде алайса.
– Аның каруы, үземә гомерлеккә беркетеп куйдым. Быел менә көмеш туебызны бәйрәм итәргә торабыз. Әйе, хыялны бергәләп тормышка ашырдык. Башта үзем генә Җәлил һәйкәле янында имтиханга әзерләнеп утыра торган идем. Аннары Зөлфия белән Камал театры каршында бала арбасы тартып йөрдек. Университет каршына килеп, аның ак мәрмәр колонналарына соклана идек. Олы улыбыз быел шул университетның сәясәт факультетын тәмамлады. Ректор кулыннан медаль алды, рәхмәт төшкере бала.
– Димәк, сезгә Казан урамнары бәхет китергән. Авылда өч директорның берсе булган җирдән килеп, Казанда хезмәт кенәгәсенә беренче мөһерне Камал театрында суктыргансың дип беләм. Текә күтәрелеш!
– Остазым Флера Хәмитова җитәкләп алып барды анда. Өч ел эшләдем. Сәхнәдә түгел, төрле эштә.
– Аның каруы, биш-алты елдан сез икәү – Зөлфия белән Җәвит Шакировлар Камал театрына тулы заллар җыеп, сәхнә тота алдыгыз. Конферансье булып башлаган Җәвит Шакиров тиз арада экспромтлар остасы булып танылды. Рәшит Сабиров Фаил Шафигуллин белән күтәрелде. Камил Кәримов – үзен үзе тәэмин итәргә сәләтле киң кырлы нәфис сүз остасы. Ә менә синең өчен сәхнә әсәрләрен махсус язучы юк бугай.
– Концерт вакытында тамашачылардан хатлар килә, газеталардан җыям – башыңны эшләтеп кенә өлгер. Сюжет үзеннән үзе туа ул. Минем геройларым авыл картлары, гаишниклар, ир белән хатын. «Теща» гына сөйләп йөрмим мин. Фәнзаман Баттал, Зөлфәт Хәким, Гөлшат Зәйнашева әсәрләрен дә файдаланам. Конферансьеның төп бурычы – артистны матур итеп «сату». Мин сәхнәдәшләрем өчен тәмле телемне җәлләмим.
– Үзеңне һаман тыйнак кына, «конферансье» дип кенә атыйсың. Ә бит кайвакыт концертны тотарга гына түгел, коткарырга да туры киләдер. Чаллыда Фирзәр Мортазин концертын «коткарып», кич буе халыкны таратмый тотканыңа шаһит булганым бар.
– Ни хәл итәсең. Аппарат куелган – Фирзәрләр юк! Халыкның ни гаебе бар! Мин үзем концерт башланырга бер сәгать алдан киләм.
– Концерт артистларга бәйле булмаган сәбәпләр аркасында да өзелергә мөмкин. Әйтик, ут сүнде ди.
– Андый хәлләр еш була. Сабада шулай булды. Зөлфия җырлап кына керде, ут сүнде. Шәм кабызып бирделәр. Тамашачыга минем битем генә күренә. Шәм янып беткәнче сөйләдем. Мин басып торган урында келәм, парафин эреп тама-тама, ап-ак булган иде.
– Бик популяр булып киткән «Башваткыч» тапшыруын караганда сине иң җитез, иң тапкыр шоумен дип сокланып утырабыз. Син әле иң чыдам конферансье да икәнсең.
– Алтышар сәгать аяк өсте басып торам. Сәхнәгә чыгарга тиешле артист «югалса», сәхнәгә чәчрәп үзем килеп чыгам. Берәр анекдот сөйләп алам. Мәзәкләр үзебезнең тормышта да җитәрлек. Бервакыт олы улыбыз, ул вакытта дүрт-биш яшьлек булгандыр, безнең туй альбомын карап утыра. Кинәт кенә сорый бу: «Әти, туегыз көнне сез мине кемгә калдырып торган идегез?» – дип. Чөнки без гастрольгә киткәндә аны кешедә калдыра торган идек. Бала укырга кергәч, безне төрек лицее коткарды.
– Кызык булса да, мәзәк түгел инде бу. Артист тормышының чынбарлыгы. Яле, бер мәзәк!
– Бервакыт Уфада концерт бирәбез. Залда Башкортстан Президенты да утыра. Микрофон сүнде дә куйды. Аптырап калмадым. «Бу микрофонны япон ясаган. Татар, я башкорт ясаса, бер дә ватылмас иде», – дип, тамашачыны көлдердем.
– Бу да мәзәк түгел, тапкырлык кына.
– Ярар алайса. Сәхнә сүзенең менә мондые да бар:
«Телим булырга мин инсани гали,
Тели күңлем тәгали биттәвәли.
Күңел берлә сөям бәхтен татарның,
Күрергә җанлылык вактын татарның.
Татар бәхте өчен мин җан атармын:
Татар бит мин, үзем дә чын татармын.
Хисапсыз күп минем милләткә вәгъдәм,
Кырылмасмы вавы, валлаһе әгъләм?»
– Тукай шигыре өчен рәхмәт. Күңел байлыгың белән сөендердең.
– Миндә андый байлык бетәсе түгел. Илдар Юзеевтан да сөйлимме?
– Шаян сүз сөйләгәндә дә күзеңнән агылып торган моңны күреп шикләнәдер идем анысы. Зөлфия белән дуэтларыгызны тәүге тапкыр ишеткәннән соң Җәвит Шакировның шоумен битлеге кигән драматик пландагы җырчы булуына чынлап торып инандым. Сезнең дуэтлар һәркайсы бер спектакль. Мәхәббәт, тугрылык турында спектакль. Очраклы кавышканнарның җыры алай тәңгәл килә алмый.
– Без бөтен эшне икәү бергә эшлибез. Икәү яздырган дисклар саны да исәпсез. Алай да шулар арасында дүртесе минем мәзәкләрдән, такмак җырлардан тора.
«Без үзебез Ютазы,
Асрыйбыз йорт казы.
Ир белән хатын арасын
«Теща» гына бутады», – кебек «тозсыз» җырларым байтак минем. Һәр төбәккә аталганы бар. Юмор ишене җыеп, китап чыгарырга дигән ният тә бар. Тормышта болай бик нечкә күңелле кеше мин. Мине елатырга бер сүз җитә. Мин гаилә кешесе. Йорт, бакча, балалар, Зөлфиям – яшәвемнең мәгънәсе шулар.
Җәвит Шакировның икенче никахтан туган кызы бар?
Татарстанның халык артисты Җәвит Шакиров турында әнә шундый сүзләр таралды.
“KizilTan” электрон басмасы элемтә, мәгълүмат технологияләре һәм киңкүләм коммуникацияләр өлкәсендә күзәтчелек буенча федераль хезмәт тарафыннан теркәлгән.
Теркәлү саны: 2019 елның 24 маендагы Эл сериясе № ФС 77-75682.
Басманың яшь категориясе 12+
Сетевое издание «KizilTan» зарегистрировано Федеральной службой по надзору в сфере связи, информационных технологий и массовых коммуникаций (РОСКОМНАДЗОР)
Регистрационный номер: серия Эл № ФС 77-75682 от 24 мая 2019 г.
Возрастная категория издания 12+
Гамәлгә куючылары: Башкортстан Республикасы Матбугат һәм киңкүләм мәгълүмат чаралары агентлыгы, Башкортстан Республикасының “Республика Башкортостан” Нәшрият йорты дәүләт унитар предприятиесе.
УЧРЕДИТЕЛИ: Агентство по печати и средствам массовой информации Республики Башкортостан, Государственное унитарное предприятие Республики Башкортостан Издательский дом «Республика Башкортостан».
Баш мөхәррир Фаил Камил улы Фәтхетдинов.
Кабул итү бүлмәсе телефоны: 8 (347) 272-13-61.
Главный редактор: Фатхтдинов Фаил Камилович.
Почему Башкирия стала кузницей для татарской эстрады?
Уфимский музыковед Лейла Аралбаева об ушедшей Хание Фархи, дружных татарах и скупых соотечественниках
На днях в Казани попрощались со знаменитой татарской певицей Ханией Фархи, уроженкой Башкортостана. Вспоминая почившую артистку, известная уфимская журналистка и музыковед Лейла Аралбаева в авторской колонке, написанной для «Реального времени», задается вопросом, почему многие самые востребованные звезды татарской эстрады родились и выросли на башкирской земле? Приводя мнения выдающихся деятелей искусств обеих республик, наш колумнист приходит к интересным выводам.
Совсем недавно всех потрясла новость о внезапном уходе из жизни популярной, любимой многими певицы Хании Фархи. После ее кончины было два прощания: башкирский зритель простился со своей любимицей в Татышлинском РДК, татарский — в казанском театре имени Камала. Певицу считали своей как в Башкортостане, так и в Татарстане. Родилась она в Татышлинском районе Башкирии, по собственному завещанию похоронена в Казани. В юности не смогла поступить в Уфимское училище искусств, зато впоследствии отучилась в Казанском театральном училище. Стала народной артисткой, добилась негласного титула «примадонна татарской эстрады», «татарская Алла Пугачева». При этом давала 17 аншлаговых концертов в башкирской столице, что является рекордным для национальной эстрады.
Башкирские татары: кто откуда
Известный композитор (которого опять-таки и башкиры, и татары считают своим!) Рим Хасанов рассказывал, что в 70—80-е годы с такими же аншлагами проходили в Уфе концерты еще одной легенды татарской эстрады Альфии Афзаловой, которая провела детские годы в Краснокамском районе, но яркую творческую жизнь прожила в соседней республике. «Альфия апа со сцены всегда говорила: «Я ж башкирка, я родилась здесь!» — вспоминает Рим Хасанов.
Если перебрать популярных артистов национальной эстрады, можно обнаружить, что многие выдающиеся татарские исполнители родом из Башкирии, в основном из сел и деревень разных районов республики. В почетном списке — создатель театра татарской песни, самая дорогая по рейтингам звезда татарской эстрады Салават Фатхетдинов (Татышлинский район), оперная певица Зиля Сунгатуллина (Кигинский район), Хамдуна Тимергалиева (Бураевский район), Зульфия и Жавит Шакировы (Чекмагушевский район), Рустем Асаев (Благоварский район), Ришат Тухватуллин (Туймазинский район), Филюс Кагиров (Буздякский район), Нафкат Нигматуллин (Янаульский район), Радик Юльякшин, он же Элвин Грей (Уфа).
Рим Хасанов рассказывает, что в 70—80-е годы с аншлагами проходили в Уфе концерты Альфии Афзаловой, которая провела детские годы в Краснокамском районе, но яркую творческую жизнь прожила в соседней республике. Фото vostrikovaee.ru
Много тех, кто снискал славу и в Башкортостане, и в Татарстане, но творил и творит преимущественно на родине — покойные Фарида Кудашева (Чишминский район), Венер Мустафин (Чекмагушевский район), Василя Фаттахова (Белорецкий район); Фан Валиахметов (Шаранский район), Айдар Галимов (вырос в Миякинском районе), Идрис Газиев (Аургазинский район), Назифа Кадырова (Учалинский район), Ильгам Валиев (Чекмагушевский район), Фадис Ганиев (Бураевский район), Радик Динахметов (Дюртюлинский район)…
Две звезды российской сцены, Земфира и Алсу, также неразрывно связаны с Башкирией. Земфира родилась и выросла в Уфе, у Алсу — отцовские корни в Илишевском районе, куда она в прежние годы регулярно наведывалась с концертами.
Как случилось, что Башкортостан стал кузницей талантов для эстрады обеих республик? В чем заключается феномен?
Два языка, две песни
В Башкортостане давно сложилась такая атмосфера, в которой гармонично сплелись две языковые и музыкальные культуры. На лоне живописной и разнообразной природы Башкортостана, горных хребтов Урала и густых лесов, чистых рек и искрящихся солнцем озер свободно звучат и мягкий, чуть замедленный башкирский говор, и скорая звонкая татарская речь, и протяжный башкирский озон-кюй, и татарские напевы.
— Дело в том, что татарские артисты с рождения слышали песни башкирских артистов. Они росли, с детства впитывая в себя моң двух народов, поэтому их пение более глубокое, проникновенное, — считает народный артист Башкортостана, кураист и певец Расуль Карабулатов.
«Моң» — слово со многими оттенками, вбирающими печаль, тоску, мелодию, напев, задушевность, лиризм, — уникальное явление, которое объединяет в себе музыкальную сокровищницу обоих народов. Так вот, этот моң на просторах Башкортостана насыщеннее, концентрированнее, что ли. В башкирских протяжных песнях сложная мелизматика, и надо быть большим мастером, виртуозом, чтобы уметь ее исполнить. Не зря же говорят: «Чтобы петь башкирские песни, надо родиться башкиром». И татары, родившиеся в Башкирии, с детства постигают это умение. Например, непревзойденный исполнитель башкирских протяжных песен Рамазан Янбеков — один из кумиров и Салавата Фатхетдинова, и Нафката Нигматуллина, которые говорят, что выросли на его песнях. Впоследствии многие татарские артисты с любовью включают в свой репертуар башкирские песни, которые значительно обогащают его, становятся изюминкой. Вспомним, как задушевно пела башкирские песни Хания Фархи.
«Татарские артисты росли, с детства впитывая в себя моң двух народов, поэтому их пение более глубокое, проникновенное», — считает Расуль Карабулатов. Фото bashinform.ru
— Башкирия более двуязычная. Многие наши люди с детства знают татарский язык, при этом татары на башкирском говорить не могут, — утверждает известный башкирский композитор Рим Хасанов. — В репертуаре татарских артистов обычно есть башкирские песни, в том числе и протяжные, такие, как «Уйыл», «Зульхизя», и те, кто могут выпевать мелизмы, обязательно исполняют их.
«У башкирских татар напевность в крови», — отмечает и народный поэт Татарстана, уроженец Башкортостана Роберт Миннуллин. Он, кстати, автор слов песни «Башкирские татары», которую поет Салават Фатхетдинов. «В Казани говорят, что я создал башкирскую мафию. Называют нас татарами из Башкортостана», — признавался певец.
Вот и получается, что жители Башкортостана с детства впитывают в себя богатейшее наследие двух народов. Особенно это заметно в селах на границе с Татарстаном. Для некоторых районов Уфа чисто географически находится дальше Казани, а маленькие города не вызывают у людей большого интереса в плане развития. В Башкирии еще в советское время люди больше тянулись к Казани, слушали казанское радио, читали татарские газеты. Было много татарских школ, где даже обучение проводилось по учебникам соседней республики.
— В одной школе даже казус произошел, — с удивлением вспоминает один из экс-руководителей башкирского Министерства просвещения. — Учащиеся изучали как родной татарский язык, портреты башкирских писателей были вывешены под заголовком «Тугандаш Башкортостаннын язучылары» («Писатели братского Башкортостана»). Они не понимали, что проживают в Башкирии. Они учились по татарским учебникам, выпущенным в Татарстане, татарских деятелей культуры считали родными.
«У башкирских татар напевность в крови», — отмечает народный поэт Татарстана, уроженец Башкортостана Роберт Миннуллин. Фото taratorim.ru
Башкирская вокальная школа сильнее?
Конечно, вырастая, многие вчерашние школьники граничащих с соседней республикой районов Башкирии ориентированы на продолжение учебы и работу в Татарстане. Но среди татарских артистов немало и тех, кто отучился и начинал свою карьеру в Башкирии. Уфимское училище искусств, Уфимский институт искусств, Стерлитамакское культпросветучилище славятся своими выпускниками, а вокалисты, как водится, особенно на виду. Известные вокальные педагоги Миляуша Муртазина, Фарзана Сагитова, Флюра Нугуманова и другие дали путевку на большую сцену немалому количеству артистов обеих республик. При этом сами казанцы признают, что башкирская вокальная школа сильнее татарской.
«Башкирская школа песни очень сильная, а наша ближе к самодеятельности. Хороший певец еще не значит хороший педагог», — отметила музыковед Татарстана Филюса Арсланова после гала-концерта XIII международного фестиваля татарской песни имени Рашита Вагапова. Генеральный директор продюсерского центра «Аксу» Рустам Сарваров также считает, что «в соседней республике педагоги сильнее, школа сильнее, что ни говори, как ни крути. В Башкортостане за один только раз можно собрать 30—40 человек и организовать отдельный концерт».
С этим трудно не согласиться. К вопросу подготовки вокальных (как оперных, так и эстрадных) кадров в Башкортостане всегда подходили очень серьезно. И сегодня Башкирский театр оперы и балета, все пять башкирских филармоний укомплектованы солистами хорошего качества «местного производства». Они имеют возможность расти постепенно в конкурентной среде и с небольшими зарплатами.
«Башкирская школа песни очень сильная, а наша ближе к самодеятельности», — отметила Филюса Арсланова после гала-концерта XIII фестиваля имени Рашита Вагапова. Фото gossov.tatarstan.ru
Мост дружбы начинается в Башкортостане?
Билингвизм в речи и музыке воплощается в интересных творческих проектах, реализуемых в Башкортостане. Именно на башкирской земле существуют два успешных песенных конкурса башкирской и татарской песни — «Дуслык моно» им. Фариды Кудашевой и «Идель». Ежегодно поставляет таланты и раскрученный телефестиваль «Хрустальный соловей». Так что башкирские и татарские эстрадные звездочки могут взять здесь хороший старт.
Регулярно организуются круизы на теплоходе со звездами эстрады двух братских республик. В теле- и радиоконцертах «Дарю песню» для юбиляров постоянно заказывают татарских исполнителей, в результате артисты Татарстана (особенно рожденные в Башкортостане) постоянно попадают в ротацию в башкирском эфире.
— Раньше, в 90-е годы, Фарит Бикбулатов совместно с Венером Мустафиным проводили башкирско-татарские проекты. Артисты играли в волейбол, общались на чаепитиях, вечером пели на концертах, после которых проводились банкеты, — вспоминает Расуль Карабулатов. — Подобные совместные проекты, кажется, под названием «Дуслык купере» («Мост дружбы») в Казани и Набережных Челнах организовывал Салават Фатхетдинов. От нашей республики туда ездили Заки Махмутов, Фарит Бикбулатов, Айдар Галимов, группа «Каравансарай».
Отмечу, что многие из артистов в пору становления сначала поют у себя в республике на башкирском языке, а набрав известность, переходят на свой родной татарский и переезжают работать в Татарстан, где находят более комфортные условия для существования. И тут, на мой взгляд, кроется еще одна очевидная причина феномена «башкирских татар».
Раскрученный телефестиваль «Хрустальный соловей» ежегодно поставляет таланты. Фото kudaufa.ru
И квартиру, и звания, и звезду.
Татарстан, и это уже приходится признать, дает больше поддержки как молодым, так и состоявшимся. Будучи по своему менталитету более расторопными, шустрыми, предприимчивыми, татары помогают начинающим талантам как деньгами, так и другими благами цивилизации. В башкирской артистической среде бытует устойчивое мнение, что стоит поехать в Татарстан, сразу получишь и квартиру, и звания. Без лишней волокиты и бюрократии. Инвестиции в таланты действительно окупаются быстро, и вчерашние скромные башкирские артисты обретают звездный лоск под крепкой крышей и многотысячную аудиторию на концертах. Конечно, при наличии безусловного таланта, хороших голосовых данных и фанатичного трудолюбия — без этого никак.
— Многие наши уезжают туда и их принимают. А вот их артисты почему-то к нам не переезжают, — говорит Рим Хасанов. — Удивляет тот факт, что татары с удовольствием принимают башкир. Меня тоже постоянно звали и сейчас зовут переехать, но я считаю: где родился, там и пригодился.
Те артисты, которые уехали работать в соседнюю республику, очень любят давать на родине концерты, здесь они встречают самый горячий прием. Их любят, знают, ждут. Задолго до их приезда населенные пункты пестрят красочными афишами, радио и телеэфиры взрываются рекламными роликами. Билеты на концерты расходятся как горячие пирожки. Некоторые из татарских артистов даже проводят на малой родине в Башкирии мини-фестивали.
И тут обычно башкирские артисты с некоторой завистью вздыхают: «Татары дружные, своих всегда поддерживают. Татары на своих билеты покупают, а наши вечно пригласительные клянчат. ».
Так и живут татарские артисты, родившиеся в Башкортостане, трудясь на благо и купаясь в любви поклонников двух республик. У некоторых имена и там, и здесь увековечены еще при жизни. Так, одна из средних школ Татышлинского района носит имя Салавата Фатхетдинова, и в Аллею звезд на улице Баумана в Казани его имя вписано.
Одна из средних школ Татышлинского района носит имя Салавата Фатхетдинова, и в Аллею звезд на улице Баумана в Казани его имя вписано. Фото openarium.ru
Впрочем, успеху татарских артистов Башкортостана остается только порадоваться. Ведь их искусство служит не разобщению, а объединению двух республик, двух народов, двух песенных культур.
Справка
Лейла Кадимовна Аралбаева — журналист, музыковед, поэтесса.
Зөлфия Шакирова: «Әни китеп баргач, әтинең яшисе дә килмәде. »
«Күпләргә турысын әйтү ошап бетми»
Зөлфия апа, сез таләпчән, әйеме? Әйтик, мәсәлән, сәхнәдәге образыгызга.
Әйе, әгәр сәхнәгә чыгар алдыннан чәчем мин теләгән якка карап тормаса, шуны гына уйлаячакмын. Барысы да үз урынында, тиешенчә, мин теләгәнчә булырга тиеш.
Минем белән яшәүче кешегә авыр. Җәвиткә еш: «Бу турың болай булган», — дип әйтеп торам. Минемчә, ир-атның хатыны кем икәнен беләсегез килсә, җиңнәренә, күлмәк якаларына игътибар итәргә кирәк. Хәтта үтүкләнгән чалбарның «стрелка»сыннан да хатын-кыз турында фикер йөртергә була. Әле аяк киеме турында онытып торам. Аның да чиста булуы мөһим.
Аннан соң соңгы вакытларда артистлар сәхнәгә әллә ниләр кия. Һәрнәрсәнең үз чамасы бар, сәхнә сәхнә булып калырга тиеш.
Шулай да гел үз-үзеңә, башкаларга таләпчән булмыйсыздыр, кайчакларда кул да селтисездер?
Булса ярый иде әле шундый бер чак… Юк бит ул! Җәвит абыең мине: «Бет булма инде. Үз-үзеңне ашаганга күрә ит тә кунмый сиңа», — дип сүгә. Холкымны үзгәртә алмыйм бит. Аннан соң мин йолдызлык буенча да «Игезәк». Миндә яшәгән ике кеше көне буе бер-берсен тарткалый. Кайчак хәтта үземә дә авыр булып куя.
Сәхнәгә чыккан артистларның кайберләренең сәхнә костюмнарын, күлмәкләрен күргәч, болай киенәләрмени инде дип уйлыйсыздыр?
Мин уйламыйм, ә туры әйтәм. Ул кешегә яхшы булсын дип, киңәш формасында әйтәм. Кайбер кеше әйтмәс иде дә аны. Әмма мин әйтмичә калалмыйм, бу — минем гадәт. Артистны кимсетеп, артыннан теләсә нәрсә сөйләп йөрмим. Көнләшә торган гадәтем юк. Туры сүзлелегем кайвакыт яндыра да мине. Күпләргә турысын әйтү ошап бетми. Әмма, начар булса да, мактап утыра алмыйм мин. «Турысын әйткән туганына ярамаган», — диләр бит.
Киленегезгә карата да сез шундый ук таләпчәнме?
Мин беркайчан да кешегә ачуланып әйтмим. Вакытында кисәтеп кую, киңәш бирү — кирәк әйбер. Мин үзем дә тәнкыйтьне кабул итә һәм аңлый беләм. Социаль челтәрләрдә ни генә язмыйлар… Тәнкыйтьнең кайберсе яхшы якка үзгәрергә, үсәргә булыша. Әлбәттә, өйрәтү сүзләренең ишетергә кирәкмәгәннәре дә бар. Алар, киресенчә, көнләшеп әйтелә. Мин инде унсигез яшьлек кыз түгел, шуңа күрә файдалы тәнкыйть белән буш сүзне аера беләм.
Үзем турында усал кайнана дип әйтә алмыйм. Без киленебез белән дуслар. Киресенчә, үземнең улыма шелтә белдерә алам, әмма киленемне яклыйм. Безнең нәселдә киленнәрне чит итү бөтенләй юк. Әнием дә ике килененә дә яхшы мөнәсәбәттә булды. Үзенә ялгыш авырлык килсә дә, аларга бары тик яхшылык кына теләде.
Сиңа авырлык китерсәләр дә кешегә яхшылык теләү дөресме ул?
Бераз дөрес аңламадың. Мәсәлән, киленем миңа йомыш белән мөрәҗәгать итсә, вакытым булмаса да, мин аңа каршы килмим, ярдәм итәм. Үземнең эшем калыр, әмма аңа булышырга кирәк. Аннан соң мин бит ике ул тәрбияләп үстердем, ә кызыбыз булмады. Шуңа күрә киленемне мин үз кызым итеп кабул итәм. Аңа: «Килен», — дип әйткәнем дә юк. Ә кешеләргә килгәндә, сиңа авырлык эшләделәр дип, син дә ул кешегә кыенлык китерергә тиеш түгелсең. Шәхсән мин үч ала белмим.
Сез бала чакта иркә булгансыздыр? Нишләптер миңа шулай тоела.
Мин гаиләдә бишенче бала булып тудым. Әйе, мин иркә булганмын, мине иркәләгәннәр, яратканнар, чөнки мин нәселдә төпчек бала. Алты айда 1,2 килограмм булып кына туганмын, шуңа күрә мине иркәләгәннәр, бүләкләр алып килгәннәр. Әмма, үсә төшкәч, артык иркәләделәр дип әйтмәс идем. Мин туганда әтигә 42 яшь, әнигә — 38, ягъни алар инде олыгая баралар иде. Ә абый-апалар миннән унөчәр-унбишәр яшькә өлкән булгач, алар инде укырга чыгып китте. Шулай итеп бөтен эш минем җилкәмә төште. Беренче сыйныфта укыганда, өйләрне җыештырып, әти-әнинең эштән кайтуын көтә идем. Кечкенәдән үк токмачлар кисә, мич яга белдем. Әле хәтерлим: чуенда аш пешерә идем, чөнки бездә газ плитәсе булмады. Малларны да карадым. Әти-әни кайтуга эш бетәргә тиеш иде, кыскасы.
1,2 килограмм әз бит. Табиблар сезнең сәламәтлек турында ни дигән?
Табиблар шаккаткан. Хәзер 1,2 килолык бала яшәмәс иде дә, ә ул вакытта экология чиста булган. Бер ел мине шәлгә төреп кенә үстергәннәр. Әни сөйләвенчә, бер яшькә кадәр гел йоклаган булганмын. Шуңа хәзер йоклый алмыймдыр да, ул вакытта ук йокымны туйдырганмындыр.
Иң олы апам исән, абыйларым бар. Ә икенче апам инде безнең арада юк. Әти белән әни дә бакыйлыкка күчте. Нинди озынлыкта гомер юлын үтәсе туган вакытта ук адәм баласының маңгаена язылып куя, диләр бит. Ә яшисе килә! Тормыш матур бит. Кеше никадәр генә зарланса да, яшәүләре рәхәт. Әмма кеше китә, яшьләрне дә озаткалыйбыз. Әле Җәвит белән парлашып оныкларның никахларына, туйларына барасы килә. Тапкан малның рәхәтен дә күреп, үзебез өчен дә яшәргә иде. Әле бит үзебез өчен яшәгән булмады. Ата-аналарның барысы да балалар, оныклар өчен яшидер.
Гаилә тормышы башында матди ягыгыз авыррак булгандыр, әмма, исем булдыргач, акчаны әз эшләмәгәнсездер?
Без Казанга килгәч, бер дустыбыз, бер туганыбыз юк иде. Әле ул заманда машинасы да, телефоны да юк. Икебез арасында булган мөнәсәбәт бар кыенлыкларны җиңәргә булышты. Без һәрвакыт бөтен авырлыкларны да, кулга-кул тотышып, киңәшләшеп, сөйләшеп хәл итә идек. Икәү бергә булгач, җиңелрәк бит: җил-давыл да, бураннар да куркытмый. Хәзер ул авырлыкларны көлеп искә алабыз. Хәтта үзебез дә шул вакытта ничектер җаен таба белгәнебезгә аптырыйбыз. Бәлки авыл баласы булганга, мөстәкыйль булып үскәнгә, чыныктык микән?! Әти-әнидән акча сорамый идек. Миңа авыр икәнен алар сизмәсен дип яшәдем. Хезмәт хакы җитми башлагач, сөт шешәләрен илтә идек. 1 литрлы шешәнең бәясе егерме сум иде.
Авырлыкларны онытып торыйк, Зөлфия апа. Җәвит абый белән ничек кавыштыгыз?
Җәвитне Казанга эшкә чакырдылар. Ә ул: «Өйләнми китмим», — ди. Мин ул вакытта институтта икенче курста гына укый идем. Мин: «Укып бетермичә китмим», — дим.
Кияүсез калам, дип курыкмадыгызмы соң?
Юк, алай дип уйламадым да. Аннан соң Казанга да һәркемне чакырып тормыйлар бит. Ул бит без китаптан гына укып белгән Казан иде. Сөембикәләр, Җәлилләр Казаны бит ул. Ул ризалашты, әмма кабат: «Мин өйләнми китмим», — диде. Ә мин кияүгә чыгарга җыенмый идем. Укырга да кирәк бит. «Син Уфада укырсың, ә мин Казанда эшләрмен. Сине болай калдырсам, икенче кешегә кияүгә чыгарсын», — дигәч, ризалаштым. Өйләнешүен өйләнештек, әмма аерым яшәдек.
Бик сирәк күрешкәнсездер?
Атна саен самолет оча иде бит. Мин китәм — ул кайта… Шулай итеп очып, туйдан кергән акчаны бетерә язган идек инде. Әни: «Бу балаларга акча бирсәң…» — дип ачулана иде. Бераз булса да калсын, дип, ике йөз сум акчаны кулдан тартып алды. «Бергә тора башлагач та акча кирәк булыр», — диде.
Бер мәлне Җәвит: «Мин сине сагынам, кайтам», — дип язды. Җәвит абыең өчешәр-дүртешәр бит хат яза иде. Өстәвенә хатларын кайчак көненә ике тапкыр ала идем. Ул шигырьләр дә яза иде хәтта. Мин ул хатларны сакладым, әмма әти: «Балам, хатларны сакларга ярамый. Абыйларның берсе сугыштан хатлар язган иде. Аларны әти-әни саклады, ә ул кайтмады. Үзеңә насыйп яр булмас, хатларны яндыр», — диде. Яндырасым килмәгән иде, әмма туры килде. Бүген шул хатларны алып укыр идем… Аларны хәтта китап итеп тә бастырып булыр иде. Миндә генә ул хәтле телгә байлыгым юк иде. Җәвит абыең хәзер дә иртән торуга шигырь язып куярга мөмкин. Ә мин язуга саран, укыганда да инша язарга яратмый идем.
Җәвит абый кайттымы, сез киттегезме?
Укуны ташладым да Казанга киттем.
Әти-әниегез укуны ташлауны хупламагандыр?
Укуны ташлауны аларга әйтмәдем. Консерваториягә күчмәкче идем, әмма соңга калдым. Уйладым да гаиләне беренче урынга куйдым. Мин бервакытта да карьера, эш дип яшәмәдем. Мин әти-әнигә: «Консерваториягә күчтем», — дидем. Әмма ата-ана сүзеннән чыгарга ярамый. Бала тапкач, консерваториягә барыбер укырга кердем. Беләсеңме, әти белән әни бакый дөньяга күчкәнче, алар сүзеннән бервакытта да чыкмадым. Минемчә, алар, Аллаһ каршысында миңа үз фатыйхаларын калдырып, бәхил булып киттеләр. Алар исән чакта, иртән торуга ук аларның хәлләрен белә идем. Хәтта балалар да: «Әни, син безне калдырасың да Башкортстанга китәсең», — дип үпкәлиләр иде.
Казанга урнашкач, әниегез теге ике йөз сумны биргән идеме соң? Ни алдыгыз?
Бирде, әлбәттә. Иң беренче эш итеп холодильник алып куйдык. Әни: «Кызым, балагыз туар, сөт сакларга кирәк булыр», — диде. Ул холодильникның бәясе 185 сум иде.
«Керделәр дә икәүләп тур башына утырдылар…»
Кул сораулар ничек үткән иде, исегездәме?
Беренче курсны тәмамладым да өйгә кайттым. «Бүген ял итәм, әни белән чәйләр эчәбез. Аннан иртәгәдән өйне җыештыра башлыйм, мәш китерәм», — дидем. Әни белән капма-каршы икәү залда чәй эчеп утырабыз. Бер мәлне дөбер-шатыр бер йөк машинасы капка төбенә килеп туктады. «Нинди машина икән бу, әни?» — дим. Карасам: Җәвитнең әти-әнисе төшеп килә…Йөрәгем, «жу» итеп, табан астына төшеп китте диярлек. Аларның киләсен белмәгән идек, көтмәгәндә булды бу хәл. Тиз генә савыт-сабаларны юарга тотындым. Әле алар кермиләр дә кермиләр. Веранда тәрәзәсеннән карасам, болар ындыр артына китеп баралар. Кызның нинди гаиләдән икәнлеген карап йөргәннәр икән. Әгәр ихатабыз начар булса, мал-туар каралмаса, кереп тә торырга исәпләре булмаган микән. Югыйсә кул сорауга кадәр бер ел элек Җәвит мине әниләре белән таныштырган иде. Без Яңа елны бергә каршы алган идек.
Башта ишектән Җәвитнең әнисе килеп керде дә: «Без ярты бәхет өчен килмәдек, бер бөтен бәхет өчен килдек», — диде. Әле һаман да шушы сүзләрен хәтерлим. Әни дә каушады, чәй куйды. Керделәр дә икәүләп тур башына утырдылар.
Җәвит абыең биш яшендә ятим калган. Әле ул тумаган вакытта әти белән әнисе безнең авылга туйга килгән булганнар икән. Күрше кызы Җәвитләрнең авылына килен булып төшкән икән. Минем әниләр туйдан соң аларны ашка чакырган булган. Әни кул сораганда шушы мизгелләрне искә төшерде. «Җәвитнең үз әнисе шул хәтле матур җырлаган иде», — дип искә ала иде әни.
Иң мөһиме — кул сорарга Җәвит үзе килмәде. Ул елларда әти-әни генә килгән булгандыр. Хәзер бит яшьләр: «Өйләнешәбез», — дисәләр, без сүз әйтмибез. Әмма моңа кадәр ул миңа аның хатыны булырга тәкъдим ясаган иде инде.
Күз колак түгел, үги үз түгел, диләр. Җәвит абый үги әнисе турында ниләр сөйли иде?
Аны беркайчан да яманлап телгә алмады. «Безнең әни әйбәт», — дия иде. Бу апага кадәр әтисе өйләнеп караган булган. Җәвит сүзләренчә, алар өч балага түзә алмыйча, озак тормаганнар. Ә безне сорарга килгән апа, Җәвитнең әтисенә чыкканчы, бер тапкыр да кияүдә булмаган. Аңа җиңел булмагандыр, әмма ул түзгән. «Безне, өч баланы, карап үстерде», — дип сөйли иде Җәвит аның турында.
Биш яшь әз бит. Ул үз әнисенең авырып ятканын һәм җеназа намазы белән алып чыгып киткәннәрен генә хәтерли. Аннан соң Җәвит биш яшькә кадәр елаган. Аңа: «Кем башына елыйсың?» — дип әйткән булганнар. Әнисе үлгәч кенә Җәвит елаудан туктаган.
«Мәхәббәт юк дип әйтеп буламыни. »
Әниегез киткәч, авыр булгандыр.
Миңа әле дә авыр. Китеп барганына биш ел булды. Әни киткәч, әти ун ай гына яшәде. Ир кешегә ялгыз калу бик авыр… Әни үлгәч, әтигә бу хакта әйтергә курыктык хәтта. Алар 66 ел бергә гомер иткән иде. Дөрес тәрбия биргәннәре, эшкә өйрәтүләре өчен мин аларга шундый рәхмәтле. Әле дә, өйдә үзем генә калганда, күңелем тулса, әнинең фотосын кулыма алам да аның белән сөйләшәм. Төрле чак була, кайчак балалар белән дә аңлашып бетмибез. «Әни, мин дә шундый бала булдым микән? Сиңа авырлык китергәнем булдымы?» — дим. Аның белән сөйләшкәч, рәхәт булып китә. Ә ул фотодан миңа көлеп, елмаеп карый…Әни: «Уңган хатын-кыз малай таба, бәхетле хатын-кыз кыз таба», — ди иде. Еллар үткәч, шуны аңлыйм: барыбер хатын-кызга кыз бала да кирәк. Барыбер әни белән кыз арасында гына була торган серләр була. Шундый серләрне сөйләр кешем юк…
Киленнең бит үз әнисе бар, кызым. Менә сиңа да әйтәм: кыз бала кирәк, яме?! Әти-әниемнең кызы — мин булдым. Алар дип яшәдем, аларга авыр вакытта, кызыл кар яуса да, кайта идем.
Улларымны да авыр таптым. Хәтта Илһамны тапкач йөри алмас хәлдә идем. Искәндәр, гомумән, ун елдан соң гына барлыкка килде. Табасы булган…Әмма табиблар киңәш итүенчә, өченчесе турында уйларга да ярамый иде. «Инвалид булып калу куркынычы бар», — диделәр.
Әниегез китеп барганда, сез кайда идегез?
Әни өлкән улым Илһамның туган көнендә үлде. «Әни, көтеп тор, Илһамның туган көненә генә кайтып киләм», — дидем. Баланың күңелен дә күрәсе килә бит. Туган көндә утырдык та өйгә кайттык. «Җәвит, әни янына кайтып китим», — дим. «Тукта, иртән кайтырбыз», — ди. Кулымнан бер эш килми, креслода утырам…Җәвит абыеңның сүзен тыңлап, кайтмый калдым. Төнге дүртләрдә йоклап китүем генә булды, телефон шалтырый… Абый: «Әни үлде», — диде. Бер сәгать акырып еладым. Җәвит тә туктата алмый. «Ник китмәдем? Ник сине тыңладым?» — дим. Әнием янында була алмадым… Шуннан соң юлга чыктык. Юл буе өчесе, җидесе турында сөйләшеп кайттым. Башым эшләми… Казан белән туган авыл арасы ул төнне шундый озак тоелды миңа. Бер тәүлек буе кайткан кебек булды. Кайтып кердем… (елый). Бүгенгедән исемдә: әнинең битендә бер җыерчык юк иде. Аңа яулыклар бәйләгәннәр, ул яңа туган сабый кебек ята…
Сез барыбер бәхетледер?
Бәхетлемен, әлбәттә, чөнки янымда мине аңлаган, мине яраткан Җәвитем бар. Исәнлекне, тигезлекне бирсен Аллам. Яшьлек ул ничек тә үтә, яшь чакта без көчле бит. Ә менә картайгач, сәламәтлек турында да уйланасың. Аннан соң тигезлек кирәк. Әни китеп баргач, әтинең яшисе дә килмәде…»Мин бер кирәкмәс багана», — дия иде ул, мәрхүм. Ун ай сөйләшмәде дә, юньләп ашамады да.
…Безнең әни өч ел сукыр булып утырды. Шуннан соң аны Казанга, операция ясар өчен, алып киттек. Операция уңышлы үтте, әни күзен ачты. Әни бездә ике атна торды, әмма без аны анда көчләп тоттык, дисәм дә була. Хәтта барганда да ул киреләнде. «Әтиегез үлдеме әллә? Шуңа мине Казанга алып барасыз», — дия иде. Ул бит күрми… Шулай итеп ике атна көчкә бездә торгач: «Әтиегез мине югалткандыр, мине ачуланыр инде», — дия башлады. Әйтерсең лә аңа унсигез яшь, һәм әти аны ачулана ала. Шулай итеп кайтарып куйдык без аны. Әни: «Мәскүрем, син мине сагындыңмы?» — ди әтигә. «Син кайда шулай озак йөрдең соң?» — ди әти. «Юк, син әйт әле, мине сагындыңмы?» — ди әни. Мәхәббәт юк дип әйтеп буламыни.
«Кайбер җырны хәтта танып та булмый»
Сез гастрольләргә чыгып киткәнгә улларыгыз үпкәләгәндер?
Кайткач, кая барасылары килә, шунда алып бара идем. Үпкәләгән инде алар. Кайчандыр хәтта искә төшереп тә куялар. Мәсәлән, 8 Март бәйрәменә балалар бакчасында әниләргә бүләкләр әзерлиләр бит. Шундый вакытларда кыен булгандыр. Өйгә кайткач бирәләр иде. Әмма тамакларында төер тора иде. «Башка балалар әти-әниләренә бүләк иткәндә, сез юк идегез» — дип әйтәләр иде.
Хәзер үз йортыгыз белән яшисездер?
Без бит авыл баласы. 12 ел элек үз йортыбызга күчкән идек. Мин җирсез тора алмыйм, чүп утарга яратам.
Җәвит абый нинди ир?
Җәвит абыең чын ир-ат. Аны юморист буларак белүчеләр көлеп кенә йөри торган дип уйлыйлардыр. Ул бик җитди, кирәгендә усал да була белә. «Чын ир нинди була?» — дисәләр: «Җәвитем кебек», — дияр идем. Гаилә җанлы кеше, балаларны, оныкларны, мине ярата.
Сез, консерватория тәмамлаган белгеч буларак, Искәндәрнең җырлавы турында ни әйтә аласыз?
Мин, гомумән, яшьләрне тыңларга яратам. Алар эстрадада хәзер әз түгел. Төрле жанрларда җырлыйлар: рэп, опера, шансон һәм башкалар. Һәрбер тамашачы үзенә охшаган жанрны сайлап ала. Берсен дә сүкмим. Миңа халык җырларын бозып башкару гына ошамый. Стилен үзгәртәләр хәзер, алай ярамый. Кайбер җырны хәтта танып та булмый. Ул көйнең композиторы кайтса, ул үз иҗат җимешен танымас та.
«Худсовет»ларны үтеп йөргәнсездер?
Әлбәттә, үттек, алтын фондта күп җырларыбыз саклана. Берсендә Гөлшат Зәйнәшеваның «Вәгъдә» җырын яздырырга килгән идем. Әллә өч тапкыр яздырдым. «Вәгъдә» сүзен дөрес әйтми идем. Хәзер «худсовет» җитми.
Кыска итәк киясез, әйеме?
Элек тә кия идем, хәзер дә. Миңа ирем бер сүз әйтми. Әгәр ачуланса, кимәс идем. Ни генә язмыйлар инде… «Ачык күлмәк киясең. Килешми», — диләр. Сүксеннәр! Кысканы киям, чөнки миңа уңайлы. «Син мөселман, җиңле озын күлмәк кияргә кирәк», — диләр. Эчең чиста булсын! Әгәр эчеңдә пычрагың булса, аны озын күлмәк кенә каплый алмый. Кая барганымны белеп барам. Кирәк икән, озын күлмәк тә киям, яулык та бәйлим. һәркем үзен-үзе белсен, кеше тикшерергә ярамый.
Җәвит абый эчәме ул?
Ул бит авыру түгел. (көлә). Ник эчмәсен?! Яшәгәнебезгә 34 ел була. Бервакытта да аңа: «Эчмә», — дип, чеметеп, аягына басып утырмадым. Кысылганым да юк, минем эш түгел ул. Мин гаиләдә эчкән кешене күреп үсмәдем. Әти бераз гына, кунаклар килсә, чамасын белеп, эчәргә мөмкин иде. Җәвит тә шулай ук. Кунакны бергә каршы алабыз, бергә озатабыз. Әти эчеп исергәнне яратмый иде. «Ашап эш, туганкаем», — дип сүгә иде.
Җәвит абыйның иң начар ягы нинди?
Җәвит абыең гырлый! Элегрәк ничектер йоклаганмындыр?! Хәзер йоклап булмый. Әмма аны уятмыйм, сыпырам гына. Мин аны ничек бар, шулай яратам.
Хыянәт мәхәббәтне «вата» аламы?
Мин Җәвиткә: «Хыянәтне беркайчан да кичермәячәкмен», — дидем. Мин чүплектә ятмадым. Җәвит беркайчан да хыянәтне кичермәячәгемне һәм үз-үземне хөрмәт иткәнемне белә.
34 ел әз түгел. Һаман да бергә йоклыйсызмы?
Әйе! Бары тик онык килсә генә аерым йоклата. Әмма бу очракта да Җәвит абыең минем яныма идәнгә ята. Хәзер: «Тәтәй, син гырлыйсың», — дип куып чыгара. Әллә ничә керә ул бүлмәгә, ятим бала кебек йөри. Әни: «Балалар, дөнья булгач, төрле хәлләр була. Талашсагыз да, сугышсагыз да, аякларыгыз бер юрган астында булсын», — диде. Әле күп-күп еллар дус-тату яшәргә язсын, Амин!